Fyrirkomulag við afplánun kvenna hér á landi er almennt til þess fallið að gera stöðu þeirra lakari samanborið við karlfanga. Ástæðurnar má að verulegu leyti rekja til færri vistunarúrræða og þess að konur kunna að vera vistaðar í Fangelsinu Hólmsheiði um lengra skeið þar sem fangelsin að Litla-Hrauni og Kvíabryggju eru einungis ætluð körlum. Lakari staða kvenna birtist þó einnig í því að í ýmsu hefur ekki verið tekið nægilegt tillit til sérstöðu þeirra við afplánun enda ekki verið mótuð heildræn stefna um vistun kvenfanga. Þetta kemur fram í þemaskýrslu umboðsmanns um aðbúnað og aðstæður kvenna í fangelsum hér á landi.
Aðalvistunarstaður kvenfanga er Fangelsið Hólmsheiði sem er að öðru leyti fyrst og fremst hugsað sem móttöku- og gæsluvarðhaldsfangelsi. Þar af leiðandi vistast kvenfangar að meginstefnu til í lokuðu fangelsi þar sem öryggisstig er hátt. Þótt nokkuð hafi verið komið til móts við þær sem þar dvelja, t.d. með því að veita þeim aðgang að útisvæði sem er stærra en önnur slík svæði innan fangelsisins, ber skortur á virknistarfi og þjónustu í fangelsinu vitni um að það hentar illa sem langtímaúrræði. Í þessu samhengi má t.d. nefna að minna framboð er af vinnu fyrir kvenfanga. Einnig eru atvinnutækifæri þeirra að mestu bundin við hefðbundin kvennastörf, s.s. þrif og handverk. Þannig kemur umboðsmaður því á framfæri að leita skuli leiða til að auka framboð af atvinnu fyrir kvenfanga. Þá er þeirri ábendingu beint til mennta- og barnamálaráðherra að taka til skoðunar, í samráði við fangelsismálayfirvöld, hvort unnt sé að bæta menntamál kvenfanga.
Eina opna fangelsið sem stendur konum til boða er Fangelsið Sogni. Þar vistast karlar og konur saman, en kvenfangar eru í mjög miklum minnihluta eða mest þrjár miðað við átján karlfanga á hverjum tíma. Það kann að gera það að verkum að þær kjósi frekar að taka út alla afplánun sína á Hólmsheiði. Möguleikar kvenna til að afplána í opnu fangelsi eru þannig lakari en karla í sömu stöðu án þess að sá munur verði útskýrður með öðru en skorti á viðeigandi úrræðum. Umboðsmaður bendir á að staðan sé ósamræmanleg almennum jafnræðisreglum og beinir því til dómsmálaráðuneytisins og Fangelsismálastofnunar að gera nauðsynlegar ráðstafanir til þess að kvenfangar hafi í raun sömu möguleika á að afplána í opnu fangelsi og karlar í sömu stöðu.
Stór hluti kvenfanga glímir við alvarlegan vímuefnavanda og félagsleg staða þeirra er almennt lakari en karlfanga. Engu að síður fá þær hvað minnsta aðstoð innan refsivörslukerfisins við að ná tökum á vanda sínum. Þá virðast viðmið sem fangelsismálayfirvöld styðjast við þegar þjónustuþörf er metin og umgjörð vistunar ákvörðuð, s.s. þegar metið er hvort gera skuli meðferðaráætlun fyrir fanga eða framkvæma áhættumat, ekki taka nægilegt mið af sérstöðu kvenfanga.
Hvað heilbrigðisþjónustu varðar er þeirri ábendingu komið á framfæri að taka til skoðunar hvort unnt sé að koma til móts við fanga sem óska eftir því að vera sinnt af heilbrigðisstarfsmanni af sama kyni. Jafnframt er bent á mikilvægi þess að kvenfangar hafi greitt aðgengi að krabbameinsskimunum.
Þegar Fangelsið Hólmsheiði var heimsótt var stór hluti kvenfanga þar af erlendum uppruna og af viðtölum við þær var ljóst að þær reiddu sig að miklu leyti á samfanga fyrir upplýsingar. Í skýrslunni er bent á að það fyrirkomulag geti reynst óheppilegt og því beint að fangelsinu og Fangelsismálastofnun bæta upplýsingagjöf til erlendra fanga, s.s. með því að þýða mikilvægar upplýsingar og notast við túlkaþjónustu þegar komið er á framfæri upplýsingum sem ljóst er að hafi mikla þýðingu fyrir þá. Jafnframt verði að gæta þess að fangar túlki ekki fyrir hvern annan þegar um er að ræða viðkvæm einkamálefni.
Í skýrslunni má finna fleiri ábendingar og tilmæli sem lúta meðal annars að aðbúnaði, geðheilbrigðismálum og virknistarfi í fangelsum þar sem konur vistast.
Viðbrögð stjórnvalda við tilmælum og ábendingum umboðsmanns verða birt þegar þau liggja fyrir.
Skýrsla umboðsmanns um konur í fangelsum